ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ

Μπορούμε να επαναφέρουμε στη ζωή εξαφανισμένα είδη;

            Από τα τέλη Μαρτίου 2013 ένας βάτραχος της Αυστραλίας που μεγάλωνε τα αβγά του μέσα στην κοιλιά του, και που έχει κηρυχθεί εξαφανισμένος από το 1983, ξαναζεί. Ομάδα Αυστραλών επιστημόνων, που συνεργάζονται στα πλαίσια ενός προγράμματος με το επιτυχημένο όνομα “Πρόγραμμα Λάζαρος”, ανακοίνωσαν πως “πέτυχαν να επαναδραστηριοποιήσουν και να αναβιώσουν” το γονιδίωμα του Rheobatrachus silus χρησιμοποιώντας πυρήνες κυττάρων που είχαν καταψυχθεί την δεκαετία του 1970. Το τριχωτό μαμούθ και το ντόντο θα μπορούσαν να είναι οι επόμενοι υποψήφιοι για να επεμφανιστούν στη ζωή. (Θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε τον όρο “απο-εξαφάνιση”;)

            Στο Ντουμπάι επιστήμονες ανέπτυξαν μιαν άλλη τεχνική για να επαναφέρουμε εξαφανισμένα είδη στη ζωή: Εκεί οι ερευνητές τοποθέτησαν κύτταρα από τον ορχικό ιστό κοτόπουλου μέσα σε αρσενικό έμβρυο πάπιας. Δηλαδή έβαλαν με ένεση μέσα στο έμβρυο της πάπιας μέσα στο αυγό της κύτταρα από κοτόπουλο που θα γίνονταν γαμέτες κοτόπουλου (γαμέτες= σπερματοζωάρια ή ωάρια, εδώ σπερματοζωάρια αφού θέλανε οι γαμέτες να είναι αρσενικοί). Αποτέλεσμα ήταν να γεννηθεί ένα αρσενικό παπάκι που όταν μεγάλωσε έδινε σπερματοζωάρια όχι πάπιας αλλά όρνιθας. Όταν ζευγάρωσε με μία κότα δημιουργήθηκαν αυγά που έδωσαν κανονικά κοτόπουλα! Σύμφωνα με τους επιστήμονες, είναι δυνατόν κάποια μέρα να τροποποιούνται τα κοτόπουλα με γονίδια ειδών που είναι εξαφανισμένα, αετών ή ωδικών πτηνών, και να ζευγαρώνουν όταν μεγαλώνουν (τα κοτόπουλα) για να γεννήσουν αυγά που θα εκκολάψουν όχι κοτόπουλα αλλά νεοσσούς άλλων πτηνών, ακόμα και πουλιών που είναι εξαφανισμένα.

            Το ερώτημα που δημιουργείται είναι: Πρέπει η Ανθρωπότητα να αφιερώσει πόρους για να καταφέρει να αναπτύξει τεχνικές που θα κλωνοποιήσουν είδη που έχουν εξαφανιστεί και, περίπου όπως στο Jurassic Park, να επαναφέρουμε στη ζωή είδη ζώων που έχουν από παλιά εξαφανιστεί από τη Γη;

            Οι Αυστραλοί επιστήμονες χρησιμοποίησαν μια τεχνική που ονομάζεται “μεταφορά πυρήνων σωματικών κυττάρων” για να εμφυτεύσουν πυρήνες του εξαφανισμένου βατράχου σε κύτταρα άλλων βατράχων που ανήκουν σε ένα είδος, το Mixophyes fasciolatus, που είναι μακρινός συγγενής των εξαφανισμένων. Μερικά από τα αβγά αναπτύχθηκαν μέχρι που έγιναν έμβρυα μερικών ημερών. Δεν έζησαν περισσότερο, αλλά όπως λέει ο καθηγητής Mike Archer, του Πανεπιστήμιου της Νέας Νότιας Ουαλίας, στο Σίδνεϊ, “παρατηρούμε τον Λάζαρο να σηκώνεται από τους νεκρούς, βήμα-βήμα, και κάθε βήμα είναι συγκλονιστικό”.

            Ο Archer έχει στο παρελθόν ασχοληθεί για πολύ καιρό με την κλωνοποίηση ενός άλλου εξαφανισμένου αυστραλιανού είδους, του Αυστραλιανού μαρσιποφόρου Τίγρη της Τασμανίας (που είχε μάρσιπο, όπως τα καγκουρό, Σημειώστε πως στην Αυστραλία, πριν την άφιξη εκεί των λευκών, υπήρχαν μόνο μαρσιποφόρα θηλαστικά -κάθε είδους, ποντίκια, σκυλιά, τίγρεις, λύκοι- που εξαφανίστηκαν όταν οι Λευκοί έφεραν μαζί τους τα δικά τους πιο εξελιγμένα θηλαστικά. Υπήρχαν εκεί μόνο μαρσιποφόρα γιατί, όταν η Αυστραλία αποχωρίστηκε από την Παγγαία, τα ζώα της σταμάτησαν να μπορούν να επικοινωνούν με τα ζώα της υπόλοιπης γης, και η εξέλιξή τους δεν επηρεάστηκε όταν στην υπόλοιπη γη εμφανίστηκαν τα εξελιγμένα θηλαστικά, που ολοκλήρωναν την ανάπτυξη του έμβρυού τους μέσα στη μήτρα της μητέρας. Αυτός ο τρόπος της ανάπτυξης του εμβρύου είναι πιο ασφαλής, γι' αυτό τα “κανονικά” θηλαστικά είχαν εξελικτικό πλεονέκτημα). Ξαναγυρίζουμε στον Archer: Óå ένα πρόσφατο συνέδριο στην Ουάσινγκτον για το θέμα της “Αποεξαφάνισης των Ειδών” (15 Μαρτίου 2013) ο Archer έκανε μια μεγάλη περιγραφή των προσπάθειών του. Είναι στα σκαριά περισσότερες προσπάθειες για να κλωνοποιηθούν κι άλλα εξαφανισμένα είδη. “ Έχουμε πειστεί πως τα εμπόδια που αντιμετωπίζουμε δεν είναι βιολογικά παρά μόνο τεχνικά, και πως τελικά θα πετύχουμε” ήταν η ακριβής διατύπωση του Archer, και σημείωσε πως η τεχνολογία που αναπτύσσει με την ομάδα του υπόσχεται πολλά, και θα μπορούσε να γίνει σπουδαίο εργαλείο για τη διατήρηση των ειδών, ιδιαίτερα όταν οι πληθυσμοί εκατοντάδων από τα είδη αμφιβίων του πλανήτη μειώνονται με καταστροφικούς ρυθμούς.

Τα Ηθικά προβλήματα (και όχι μόνο) της Απο-εξαφάνισης

            Ο κλωνισμός εξαφανισμένων ειδών δημιουργεί, εκτός από τα τεχνικά, και προβλήματα ηθικά. Αν αποφασίσουμε, και καταφέρουμε να κλωνοποιήσουμε τον γονότυπο εξαφανισμένων ειδών, θα “παίξουμε τον Θεό”, ρόλο που δεν είναι βέβαιο πως θα παίξουμε με επάρκεια. Πιστεύουμε πραγματικά πως να επαναφέρουμε στη ζωή ένα-δύο άτομα από κάποιο εξαφανισμένο είδος σημαίνει πως επαναφέρουμε στη ζωή το είδος; Μήπως κατασκευάζουμε ένα ζώο που έχει τη μορφή των ατόμων του εξαφανισμένου είδους, αλλά το είδος είχε και αρκετά άλλα χαρακτηριστικά που δεν τα διαθέτουν τα άτομα που θα κατασκευάσουμε; Ακόμα και αν τα έμβρυα του  Rheobatrachus silus ολοκλήρωναν την ανάπτυξή τους, τα άτομα που θα δημιουργούνταν θα ήταν ίδια με τα άτομα τους είδους που γεννιόνταν και μεγάλωναν στη φύση; Αν υποθέσουμε πως οι άνθρωποι εξαφανίζονταν από τον πλανήτη και ο αμθρώπινος γονότυπος πλωνοποιούνταν από κάποια εξωγήινη μορφή ζωής, τα άτομα που θα παράγονταν θα ήταν άνθρωποι ή θα είχαν μόνο τη μορφή του ανθρώπου; Και πόσο ηθικό θα ήταν να σταματήσουμε να νοιαζόμαστε για την διατήρηση του περιβάλλοντος που θα βοηθήσει τα είδη που ακόμα ζουν να επιβιώσουν και να αποφύγουν την εξαφάνιση και, αντί γι' αυτό, να συνεχίσουμε την καταστροφή του και να γίνουμε αιτία για την εξαφάνιση όλο και περισσότερων ειδών με την δικαιολογία πως η συμπεριφορά μας δεν είναι εγκληματική γιατί, τάχα, θα μπορούμε όποιο εξαφανισμένο είδος θέλουμε να το κλωνοποιήσουμε;

Βιολογικά προβλήματα της κλωνοποίησης

            Ανεξάρτητα από τις δηλώσεις του κυρίου Archer, που θεωρεί πως δεν υπάρχουν βιολογικά προβλήματα, ας μας επιτραπεί να αναφέρουμε εμείς δύο προβλήματα πολύ σοβαρά:

1Κάθε είδος δεν μεταφέρει μόνο τα γονίδιά του στα παιδιά του, κάνει και κάτι άλλο πολύ σημαντικό: Για κάποιο διάστημα χρόνου, που ποικίλει από είδος σε είδος, οι γονείς (ο ένας ή και οι δύο, ή και με τη βοήθεια και άλλων ατόμων από την ομάδα (ελέφαντες, δελφίνια, φάλαινες) ασχολούνται με μεγάλη επιμέλεια με τα παιδιά τους για να τους μεταφέρουν τις γνώσεις που χρειάζονται για να επιβιώσουν! Ο τρόπος που αναζητούν την τροφή τους, ο τρόπος που προστατεύονται από τους εχθρούς τους, ο τρόπος που επιλέγουν το ταίρι τους, και ίσως και πολλές άλλες γνώσεις, μεταφέρονται από τους γονείς στα παιδιά τους, και είναι το σύνολο ΚΑΙ αυτών των πληροφοριών που, μαζί με τον γενετικό κώδικα, αποτελούν αυτό που λέμε “είδος”, και όχι μόνο οι γενετικές πληροφορίες.

2Για κάθε ιδιότητα του φαινότυπου (αυτού που βλέπουμε από το ζώο) υπάρχουν περισσότερες από μία εντολές μέσα στον γονότυπο (το σύνολο των γονιδίων, που είναι αόρατα). Μέσα στο είδος όμως, για κάθε ιδιότητα του φαινότυπου υπάρχουν πάρα πολλές διαφορετικές εντολές στο σύνολο των γονοτύπων του είδους (το σύνολο των γονιδίων του είδους). Στη Βιολογία έχουμε το “φαινόμενο του λαιμού της φιάλης”. Τι σημαίνει αυτό; Όταν έχουμε ένα πληθυσμό που αποτελείται από πολλά άτομα, η “δεξαμενή των γονιδίων” τους είναι πολύ πλούσια σε ποικιλία των διαφορετικών γονιδίων που είναι υπεύθυνα για την ίδια ιδιότητα, την κάθε ιδιότητα. Η ποικιλία αυτή είναι απαραίτητη για την διατήρηση του είδους. Αν ο πληθυσμός τους για κάποιο λόγο μειωθεί πολύ, η δεξαμενή των γονιδίων τους γίνεται πολύ φτωχότερη, μερικές φορές τόσο φτωχή που το είδος, ακόμα και αν κανείς δεν εμποδίσει την επιβίωσή του, θα εξαφανιστεί. Αυτό, αν το δούμε σε διάγραμμα, μοιάζει με τη μείωση της επιφάνειας ενός υγρού όταν φτάσει στο λαιμό του μπουκαλιού! Οι βιολόγοι μάλιστα μπορούν να υπολογίσουν τον ελάχιστο αριθμό των ατόμων μιας ομάδας ζώων που είναι απαραίτητος για να μπορεί το είδος να επιβιώσει, στους ελέφαντες, π.χ. αυτός ο αριθμός είναι περίπου 300. Αυτό σημαίνει πως χρειάζονται τουλάχιστον 300 ελέφαντες για να μπορεί το είδος να επιβιώσει, και πάλι με δυσκολία, γιατί αν αλλάξει το περιβάλλον που ζουν, μπορεί στα γονίδια κάποιου από τα άτομα που δεν επιβίωσαν να υπήρχε εκείνο το γονίδιο που θα επέτρεπε στην ομάδα να επιβιώσει.

            Τι θα έπρεπε να κάνει, λοιπόν, ο κύριος Archer, και κάθε επιστήμονας που συμφωνεί μαζί του; Θα έπρεπε να μπορεί να έχει το γενετικό υλικό όχι από ένα τριχωτό μαμούθ, αν είναι το μαμούθ που θέλει να απο-εξαφανίσει, αλλά τουλάχιστον από 300 διαφορετικά άτομα του είδους! Μετά, αφού τα δημιουργήσει, θα πρέπει να μπορεί να τα διδάξει πώς να επιβιώνουν σε ένα περιβάλλον που δεν μοιάζει καθόλου με αυτό για το οποίο ήταν φτιαγμένα. Και αυτό χωρίς να ξέρουμε τη γλώσσα τους!

            Μήπως, λοιπόν, θα ήταν πιο φθηνό, πιο απλό, πιο εφικτό και πιο ηθικό να αφήναμε καταμέρος αυτά τα πειράματα και να καταπιανόμασταν στα σοβαρά με την κατανομή των πόρων και των προσπαθειών μας στο να διατηρήσουμε το περιβάλλον; Να περιορίσουμε την καταστροφή των βιοτόπων των υπό εξαφάνιση ζώων, να σταματήσουμε τον τρελό χορό του κέρδους από τον φόνο τους ώστε να μπορέσουν τα είδη των υπό εξαφάνιση ζώων να επιβιώσουν; Σκοτώνουμε ό,τι σέρνεται, περπατάει, πετάει και κολυμπάει, ακόμα και αν γνωρίζουμε πως πιθανόν να σκοτώνουμε το τελευταίο άτομο κάποιου είδους. Ο άνθρωπος δε θα μπορέσει να επιβιώσει αν καταστρέψει την οικολογική ισορροπία που εξασφαλίζεται από τη συνεργασία όλων των ειδών. ¨Ετσι, με τέτοια μυαλά, θα είναι το τελευταίο θύμα της καταστροφικής για το περιβάλλον και των άλλων ειδών συμπεριφοράς του.

                                                                                                        Μιχάλης Τζιώτης

                                                                                                                Καθηγητής Βιολόγος